Grammar Tutorial ::: णत्वविधान / Natvavidhaana

Modified on 2013/08/01 23:39 by biswajitdash — Categorized as: Uncategorized

णत्वविधान (Natvavidhaana) - नकार (nakaara) vs. णकार (Nakaara): In this chapter we will study about णत्वविधान (Natvavidhaana) or rules relating to substitution of नकार (nakaara) with णकार (Nakaara). In Sanskrit words ending with letter न (na) can be substituted with the letter with ण (Na), if certain rules are satisfied. For example the instrumrntal case of अकारान्त (akaaraanta) words "god" and "Rama" are देवेन (devena) and रामेण (raameNa) respectively. In the second case the word ends with ण (Na) insteade of न (na).

निमितम् (nimitam): For the णत्व (Natvaa) to take place atleast one letter anywhere in the word before the नकार (nakaara) has to be रेफ् (rephaH) or र (ra), षकार (Shakaara), ऋकार (RRikaara) or अनुस्वार (anusvaara). This letter is called the निमितम् (nimitam).

Study the following sentences. These are using न (na) and ण (Na) as appropriate.
 शब्द
shabda		निमितम्
nimitam		वर्णविभाग
varNavibhaaga		 Notes
1.करेण
kareNa 		र
ra		क अ र् ए + न
k a r e + na		The words have रेफ् (rephaH) or र (ra), षकार (Shakaara), ऋकार (RRikaara) or अनुस्वार (anusvaara) letters appearing before the नकार (nakaara).
2.वृक्षाणां
vRRikshaaNaa.n		ऋ
RRi		व् ऋ क्ष् आ + नाम्
v RRi ksh aa + naam
3.चतुर्णाम्
chaturNaam		र्
r		च् अ त् उ र् + नाम्
ch a t u r + naam
4.कृष्णः
kRRiShNaH		ष्
Sh		क् ऋ ष् + नः
k RRi Sh + naH
5.नृणाम्
nareNa 		ऋ
RRi		न् ऋ + नाम्
n RRi + naam
6.गर्वेण
itrans		र्
r		ग र् व् ए + न
g a r v e + na		नकार (nakaara) and निमितम् (nimitam) are intervened by letters from स्वरवर्ण (svaravarga), कवर्ग (kavarga), पवर्ग (pavarga), ह (ha), य(ya), व (va), or अनुस्वार (anusvaara).
7.रविणा
itrans		र
ra		र् अ व् इ + ना
r a v i + naa
8.इन्द्रेण
itrans		र
ra		इ न् द् र् ए + न
i n d r e + na
9.हरीणा
itrans		र
r		ह् अ र् ई + नाम्
h a r ii + naam
10.पुरुषेण
itrans		र
ra		प् उ र् उ ष् ए + न
p u r u Sh e + na
11.दीर्घेण
itrans		र्
r		द् ई र् घ् ए + न
d ii r gh e + na
12.प्रभुणा
itrans		र
ra		प् र् अ भ् उ + ना
p r a bh u + naa
13.दुर्गमेण
itrans		र्
r		द् उ र् ग् म् ए + न
d u r g a m e + na
14.वदरीवणम्
itrans		र
ra		व् अ द् अ र् ई व् अ + नम्
v a d a r ii v a + nam
15.रामेण
itrans		र
ra		र् आ म् ए + न
r aa m e + na
16.नरेशेन
itrans		र
ra		न् अ र् ए श् ए + न
n a r e sh e + na		नकार (nakaara) and letters र (ra), र् (r) are intervened by letters श (sha), ण (Na), ज (ja), ल (la), च (cha).
17.कर्णेन
karNena		र्
r		क् अ र् ण् ए + न
k a r N e + na
18.महाराजेन
mahaaraajena		र
ra		म् अ ह् आ र् आ ज् ए + न
m a h aa r aa j e + na
19.वार्तालापेन
vaartaalaapena		र्
ra		व् आ र् त् आ ल् आ प् ए + न
v aa r t aa l aa p e + na
20.मारीचेन
maariichena		र
ra		म् आ र् ई च् ए + न
m aa r i ch e + na
21.हलेन
halena 		-ह् अ ल् ए न् अ
h a l e n a		The words do not have any letter to be the निमितम् (nimitam).
22.देवानां
devaanaa.n		-द् ए व् आ न् आं
d e v aa n aa.n
23.भोजनेन
bhojanena 		-भ् ओ ज् अ न् ए न् अ
bh o j a n e n a
24.पाण्डवानां
paaNDavaanaa.n		-प् आ ण् ड् अ व् आ न् आं
p aa N D a v aa n aa.n
25.बालेन
baalena		-व् आ ल् ए न् अ
v aa l e n a

Grammatical Rule
If the नकार (nakaara) is preceeded by one of the letters रेफ् (rephaH) or र (ra), षकार (Shakaara), ऋकार (RRikaara) or अनुस्वार (anusvaara) then णत्व (Natvaa) will take place.

In words 1 to 5 letters र (ra), ऋ (RRi), र् (r) and ष् (Sh) appear immediately before the नकार (nakaara). So, णत्व (Natva) has taken place and नकार (nakaara) has been substituted with णकार (Nakaara).

Grammatical Rule
If the नकार (nakaara) and letters रेफ् (rephaH) or र (ra), षकार (Shakaara), ऋकार (RRikaara) or अनुस्वार (anusvaara) are intervened by letters of स्वरवर्ण (svaravarga), कवर्ग (kavarga), पवर्ग (pavarga), ह (ha), य(ya) or व (va) then णत्व (Natvaa) is not affected and नकार (nakaara) is substituted with णकार (Nakaara).

In words 6 to 15 the letters ए (e), इ (i), ई (ii), उ (u), ग (ga), and व (va) appear between the letters र् (r), र (ra), and the नकार (nakaara). So, णत्व (Natva) has taken place.

Grammatical Rule
If the नकार (nakaara) and letters रेफ् (rephaH) or र (ra), षकार (Shakaara), ऋकार (RRikaara) or अनुस्वार (anusvaara) are intervened by letters "other than" of स्वरवर्ण (svaravarga), कवर्ग (kavarga), पवर्ग (pavarga), ह (ha), य(ya) or व (va) then णत्व (Natvaa) does not take place.

In words 16 to 20 letters श (sha), ण (Na), ज (ja), ल (la), च (cha) appear between the नकार (nakaara) and the letters र (ra), र् (r). So, णत्व (Natvaa) has not taken place.

Grammatical Rule
If the word does not have any of the letters रेफ् (rephaH) or र (ra), षकार (Shakaara), ऋकार (RRikaara) or अनुस्वार (anusvaara) anywhere before the नकार (nakaara) then णत्व (Natvaa) does not take place.

In words 21 to 25 the letters रेफ् (rephaH) or र (ra), षकार (Shakaara), ऋकार (RRikaara) or अनुस्वार (anusvaara) do not appear before the नकार (nakaara). So, णत्व (Natvaa) has not taken place.

<<  :::  Index  :::  >>